سایت رسمی عباد الرحمن

یکی از مهمترین شرایط خرید و فروش سهام بورس اوراق بهادار در اسلام نبودن غرر و جهالت در معامله است. ابتدا معنای غرر را از دیدگاه فقها بیان می کنیم و سپس به حکم شرعی خرید و فروش سهام در بورس می پردازیم و شرایطی که از غرری شدن معامله جلوگیری می کند را بیان می کنیم.

غرر از نظر لغوی به معنای خطر[7] می باشد و به معنای در معرض هلاکت افتادن و فریب خوردن نیز می باشد.[8]

غرر از نظر اصطلاحی به معنای جهالت موضوع معامله از نظر مقدار، تعداد، متر، وزن، پیمانه و ... یا اوصاف جنس است. از این روی اگر حصول چیزی که مجهول است معلوم شود و یا فقط صفت آن مجهول باشد غرری نخواهد بود.

در اصطلاح فقهاء معامله ای غرری است که مبیع یا ثمن در بیع و عوض یا معوض در هر معامله معاوضی در معرض خطر باشد یعنی احتمال نابودی آن عرفاً مورد التفات و توجه باشد.

غرر از نظر حقوقی بدین معناست که اگر کسی عقدی منعقد نماید و به یکی از جهات معامله جاهل باشد و از ناحیه آن جهل، برای او احتمال ضرری در بین باشد آن عقد غرری و باطل است.

براین اساس، غرر نقطه مقابل شفافیت و معلوم بودن میباشد، در همه معاملات طرفین علاقه دارند که روابط فیما بین آنها دوستانه ومعقول باشد و هر یک در انجام تعهد با حسن نیت اقدام کنند یعنی طرفین معامله تمام حقایقی که در محدوده اطلاعات آنان قرار دارد در اختیار یکدیگر بگذارند، در حالی که در معامله غرری بالعکس می باشد.

امیر مومنان علی (ع) می فرمایند: "إن الغرر عمل لایؤمن معه الضرر[9]" یعنی غرر کاری است که از زیان ایمن نباشد وطبق بیان حضرت رسول (ص) "نهی النبی عن الغرر"[10]یعنی پیامبر مردم را از معاملات غرری نهی کرده است. لذا معامله غرری در اسلام باطل می باشد. از این قاعده نکات زیر استخراج می شود:

1.  علم به وجود عوضین شرط صحت معامله است. در معاملات مربوط به اوراق بهادار خریدار و فروشنده باید نوع سهام و قیمت آن را کامل بدانند که معمولاً چنین چیزی در بازار مالی وجود دارد.
2.  علم بر قدرت تسلیم و تسلم شرط صحت معامله است. در معاملات سهام تسلیم و تسلم از طریق اعمال در حساب طرفین صورت می گیرد و مانند سایر معاملات صحیح اسلامی چنین چیزی محقق می شود.
3.  علم به مقدار، جنس و وصف عوضین شرط صحت معامله است یعنی علم به آنچه که موجب اختلاف و تفاوت قیمت می شود شرط صحت معامله است. در بازار مالی تحقق چنین معامله ای مستلزم وجود اطلاعات لازم و کافی در بازار مالی جهت تصمیم گیری صحیح است.

در مورد معاملات غرری، تشخیص موضوع به عهده عرف است یعنی اگر در معامله ای، عرف غرر را منتفی دانست، حکم بر آن بار نمی شود و چنانچه عرف غرر را ثابت و محقق دانست خود به خود حکم معامله غرری موثر خواهدبود.

در بازار های مالی که اوراق مالی مبادله می شوند قیمتها باید منعکس کننده کلیه اطلاعات در مورد آن دارایی باشند به عبارت دیگر بازار باید کارآ باشد[11] در غیر این صورت افراد براساس حدس و گمان اقدام به معامله خواهند کرد و بعضاً برای کسب بازدهی بیشتر معامله مجهولی را انجام می دهند. با توجه به این توصیفات ، اطلاعات عاملی است که بورس بازی مجاز را از معاملات غرری متمایز می کند، بنظر می رسد که عدم وجود اطلاعات یا کمبود آن در این زمینه باعث می شود که حد و مرز بین بورس بازی و معاملات غرری بسیار کم شود و این دو به یک معنی بکار روند.

اگر در بازار مالی معامله گران اوراق بهاداری را بازار گرمی کنند و اوراق بهادار خود را مدح کنند و یا اوراق بهادار دیگران را ذم کنند و تبلیغات مثبت و منفی در بازار ایجاد کنند و چنین معامله ای در شرایط جهل طرف مقابل صورت گیرد از نظر اسلامی قابل پذیرش نیست و درآمد حاصل از آن مشروع نیست. اگر تبلیغات سوء در بازار موجب غبن طرف معامله شود مغبون می تواند به غابن مراجعه کند. در بورس اسلامی تبلیغات کاذب وجود ندارد.

در بازار مالی اسلامی باید اداره نظارت بر بازار تمام اطلاعات را بنحو مناسبی جهت تصمیم گیری معامله گران در بازار افشاء نمایند بعبارتی بازار مالی اسلامی باید کارآ باشد.

شفافیت اطلاعاتی عاملی است که معاملات صحیح و اسلامی را از معاملات غرری متمایز می سازد. دلالی و واسطه گری و مشاوره مالی در بازارهای مالی در صورتی مجاز خواهد بود که به شفافیت اطلاعاتی در بازار کمک کند. اگر عملیات این افراد در بازار یک طرف را متضرر و طرف دیگری را سود برساند و این عمل از روی جهل طرف مقابل و با سوء نیت صورت گیرد مشروع نیست.

در معاملات بازار مالی اسلامی تبانی نباید وجود داشته باشد بعنوان مثال اگر اوراق بهاداری در بازار وجود ندارد افراد نمی توانند با هم تبانی کنند و به واسطه انحصار آنان بر اوراق بهادار خاص، قیمت آن را به طور کاذب افزایش یا کاهش دهند.

 منبع:

پایگاه اطلاع رسانی حوزه