سایت رسمی عباد الرحمن

تنبیه سیزدهم: استصحاب حکم مخصص

با وجود دلیل اجتهادی خواه به نحو خطاب عام باشد و خواه به نحو خطاب مطلق و... نوبت به استصحاب نمی رسد زیرا دلیل اجتهادی بر اصل عملی مقدم است اما گاهی خطاب عام وارد شده (مثل اکرم العلماء) و به دنبال آن خطاب خاصی که اختصاص به زمان مشخص دارد وارد شده (مثل لا تکرم زیدا العالم یوم الجمعه) حال پس از سپری شدن این زمان (یوم الجمعه) شک می کنیم که آیا پس از زمان خاص به عموم عام اخذ می کنیم یا حکم خاص را استصحاب می کنیم. ( در روز شنبه شک می کنیم که آیا هنوز هم نباید زید عالم اکرام شود یا نه)

زمان هر کدام از خطاب عام و خاص به یکی از دو نحو اخذ می شود:

1. زمان صرفا ظرف تحقق عمل است و به عنوان ظرف اخذ شده نه به عنوان قید
2. زمان به عنوان قید اخذ شده نه به عنوان صرف ظرف. لذا مفرّد است و هر زمانی خودش فردی از افراد خطاب است مثلا اگر در اکرم العلما احراز شد که ظرف قید است و صد عالم و صد روز باشد این خطاب به ده هزار حکم منحل می شود.

1. زمان هم در خطاب عام و هم در خطاب خاص به عنوان قید لحاظ شده باشد:

الف. خطاب خاص در اثنای عمل به خطاب عام وارد شده... استصحاب حکم خاص

ب. خطاب خاص در یکطرف است (قبل از عمل به عام است یا پس از سپری شدن وقت عمل به عام است) ... تمسک به عام

2. زمان هم در خطاب عام و هم در خطاب خاص به عنوان ظرف لحاظ شده باشد:

اکرم کل عالم کل یوم، لا تکرم زیدا العالم یوم الجمعه

تمسک به عام

3. زمان در خطاب عام به عنوان ظرف و در خطاب خاص به عنوان قید اخذ شده است:

اکرام زید در روز پنجشنبه و اکرام زید در روز شنبه

• خطاب عام چون استمرار شد بوسیله خاص قطع شد، شاید ان نیست
• جای استصحاب حکم خاص نیز نیست زیرا سریان دادن حکم روز جمعه که یک فرد مستقل است به روز شنبه که فرد دیگری است قیاس است

• بسته به مورد به اصل عملی رجوع کرده

4. زمان در خطاب عام به عنوان قید و در خطاب خاص به عنوان قید اخذ شده است:

اکرم کل عالم فی کل یوم

لاتکرم زیدا العالم یوم الجمعه

خطاب عام چون دارای افراد متعدد است شامل آن هم هست و جای استصحاب است.

جای استصحاب حکم خاص نیز هست اما با وجود دلیل اجتهادی نوبت به استصحاب نمی رسد. البته اگر خطاب عام دچار اشکالی شود نوبت به استصحاب می رسد.

شیخ انصاری ره: تفصیل را فقط در ناحیه خطاب عام در نظر گرفته و کاری به خطاب خاص ندارد لذا امر فرموده است:

الف. در صورتی که زمان در خطاب عام به نحو قید لحاظ شود، پس از زمان خاص به عام تمسک می شود

ب.  در صورتی که زمان در خطاب عام به نحو ظرف لحاظ شود، پس از زمان خاص نیز استصحاب به حکم خاص می شود زیرا استمرار عام از بین رفت.

با توجه به تفصیلات مرحوم آخوند اشکال کلام شیخ مشخص میشود.