سایت رسمی عباد الرحمن

القول فی شرائط العوضین (تلخیص شروط عوضین مکاسب شیخ انصاری)

شرط اول: مالیت 

ثمن(بهای کالای مورد معامله) و مثمن (مبیع) هر دو باید عرفا و شرعا مالیت داشته باشند چون بیع از نظر لغت مبادله مال لمال است و اگر مالی وجود نداشته  باشد در حقیقت معامله ای هم وجود ندارد. بنابرین معامله آنچه که منفعت عقلایی ندارد صحیح نیست و لو اینکه در شرع، حلال باشد. مثلا معامله کرم ها و سوسک ها چون عرفا مالیت ندارد صحیح نیست و معامله شراب چون شرعا مالیت ندارد صحیح نیست.

علت نداشتن منفعت:

• خست و پستی شیء مثل حشرات
• قلت و مقدار کم مانند یک دانه گندم

شرط دوم: ملکیت

ملکیت در عوضین شرط هست و آنچه که برای همه مردم است مثل آب ها، مراتع، ماهی ها و وحوش قبل از صید آنها را نمی توان معامله کرد چون شرط ملکیت در آنها وجود ندارد. با اعتبار ملکیت در عوضین فقها علاوه بر این موارد، از معامله زمین های مفتوحه العنوه هم احتراز کردند و بیع آن را صحیح ندانسته اند. (1) 

شرط سوم: طلق بودن

یکی از شرایط عوضین ملک طلق بودن عوضین است. مراد از طلق، تام بودن سلطنت بر ملک است (تمام السلطنه علی الملک) به نحوی که مالک بتواند هر کاری که خواست با ملکش انجام دهد. اموری که یک ملک را از طلقیت بیرون می آورد: وقف بودن،رهن بودن و ام ولد بودن کنیز است. که در ادامه به صورت مبسوط در مورد آنها بحث انجام می دهد.

البته نظر مصنف این است که این شرط در واقع به مطلق العنان بودن در نقل ملک بر می گردد. یعنی در حقیقت شرط این است که مالک بتواند مستقلا آن را معامله کند. به عبارت دیگر، شرط، نفی این حقوق(رهن، وقف، ام ولد بودن کنیز) وبرخی حقوق دیگر است(شرط: این حقوق در مال وجود نداشته باشد) و عنوان طلق بودن از این شرط انتزاع شده است.

اکثر کسانی که متعرض شرط طلق بودن شدند فقط این سه (وقف، رهن، ام ولد بودن کنیز) را ذکر کردند ولی برخی مثل محقق تستری بیش از 20 مورد برای این شرط ذکر کرده اند.

شرط چهارم: قدرت بر تسلیم

با وجود شرایط دیگر اگر بایع قدرت بر تسلیم مبیع نداشته باشد بیع صحیح نیست. مثلا اگر شخصی مالک عبدی است که فرار کرده است نمی تواند آن را بیع کند چون قادر نیست این عبد را تحویل دهد و تسلیم کند. همچنین است بیع پرنده در هوا و ماهی در رودخانه و دریا (با وجود مالکیت).(2)

شرط پنجم: علم به مقدار ثمن

مقدار ثمن باید معلوم باشد و اگر مقدار آن به عهده یکی از متبایعین گذاشته شود بیع صحیح نیست بلکه هر دو باید به مقدار ثمن علم داشته باشند.

شرط ششم: علم به مقدار مثمن

مقدار مثمن هم باید مثل ثمن معلوم باشد. مثلا اگر کسی گندم می خرد باید وزن گندم مشخص باشد. ادله و فروعات زیادی هم در این بحث وجود دارد.(3)

--------------------------------------------------

1. مکاسب ج4 ص11

2. الثانیه: یشترط فی المبیع ان یکون القدره علی تسلیمه فلو باع الحمام الطائر او غیره من الطیور المملوکه لم یصح... (اللمعه الدمشقیه- کتاب المتاجر- مساله الثانیه)

3. کتاب مکاسب شیخ انصاری

   تلخیص مکاسب مسلم قلی پور

   لمعه الدمشقیه