سایت رسمی عباد الرحمن

این بحث را در چهار امر مطرح می کنند

1. شرط فاسد مفسد بیع است؟

موارد مسلم:

1. هیچ شکی وجود ندارد که لازم نیست به شرط فاسد وفا کند.

2. شرطی که به خاطر مجهول بودنش فاسد است عقد را فاسد می کند و در واقع یکی از عوضین را مجهول می کند و موجب غرر است.

3. همچنین اگر شرط موجب غرر نشود و موجب محذورات دیگری مثل دور شود عقد را فاسد می کند.

کلام در این است که آیا شرط فاسد، بیع را هم فاسد می کند یا نه.

1. دلیل صحه

فالقول بالصحة فی أصل المسألة لا یخلو عن قوة وفاقا لمن تقدم لعموم الادله السالم من المعارضه ما یخصصه (ادله عامی برای صحت این بیع وجود دارد که با چیزی معارضه نمی کند و قول به صحت بیع خالی از قوت نیست)

فی حکم شرط الصحیح: به فرض که تمام شروط صحت شرط رعایت شود و شرط صحیحی گذاشته شود این سوال پیش می آید که حکم این شرط صحیح چیست و چه احکامی بر این شرط صحیح مترتب می شود و اگر شرط وفا نشد چه می شود؟ حق فسخ یا اجبار یا...

ابتدا باید گفت که شرط سه نوع است:

شرط وصف: مثل اینکه فلان چیز را می خرم به شرط آنکه فلان وصف را داشته باشد مثلا برنجی که می خرم طارم اعلی معطر باشد.

شرط فعل: مثلا به شرط اینکه 10 ملیون به من قرض دهی

شرط غایه: فقط غایه شرط شود مثلا به شرط تملیک فلان چیز یا ازدواج

شروط صحت شرط ضمن عقد شرائطی هستند که تا آن شروط وجود نداشته باشد شرط ضمن عقد صحیح نیست. بعد از بیان این شروط بحث می شود که آیا شرط فاسد، عقد را هم فاسد می کند یا نه و چه چیزهایی بر شرط فاسد و شرط صحیح مترتب می شود.

شروط صحت شرط

1. تحت قدرت مکلف باشد

مثلا حامله شدن کنیز یا خرما دادن درخت خرما در قدرت مکلف نیست بلکه به دست خداست پس نمی توان گفت: من این کنیز را از تو می خرم به شرط اینکه حامله شود ( البته اگر منظور از این شروط این باشد که عقیم نباشد یا قابلیت خرما دادن را داشته باشد و درخت بی محصول نباشد، اشکالی ندارد و شرط نافذ است)

2. شرط شرعا جائز باشد و مثلا شرط نکند که شراب بخورد یا ...
3. این شرط نزد عقلا غرض عقلایی معتد به باشد نوعا یا به خصوص برای مشروط له

مثلا جاهل بودن عبد نسبت به عبادات شرط عقلایی است چون وقتش را به عبادت نمی گذراند و بیشتر خدمت می کند ولی اگر مثلا شرط کند که با کیل یا ترازویی خاص وزن کند در حالی که فرقی با کیل و ترازوهای دیگر نداشته باشد، شرط صحیح نیست.

دلیل: چون با عدم وفاء به شرط ضرری نمی کند تا خیار داشته باشد.

مسأله العلم بقدر المثمن کالثمن

و فی خصوص الکیل و الوزن خصوص الأخبار المعتبره

• منها صحیحه الحلبی

الإیراد علی الصحیحه و الجواب عنه

• روایه سماعه
• روایه أبان
• روایه أبی العطارد
• و مرسله ابن بکیر

قدرت بر تسلیم شرط صحت بیع است یا عجز از تسلیم، مانع است؟

• معاقد اجماعات این است که قدرت بر تسلیم شرط است.
• عجز امر عدمی است و امر عدمی نمی‌تواند مانع باشد بلکه مانع همیشه وجودی است. مثل آتش که آب مانع آن است.

البته چه قدرت بر تسلیم شرط باشد و چه عجز شرط باشد ثمره ای ندارد. فرقی هم ندارد شک ما، شک موضوعی باشد یا حکمی یا مفهومی.

• شک موضوعی: زمانی که شک کنیم که قدرت بر تسلیم یا عجز تحقق پیدا کرده است یا نه، استصحاب می کنیم و عدم قدرت یا عجز گذشته را ابقاء می کنیم.
• شک حکمی: زمانی که شک کنیم آنچه از عمومات اوفوا بالعقود و امثال آن خارج است، عجز استمراری است یا عجز حتی یک ماهه را هم شامل می شود به اصاله العموم این عمومات تمسک می کنیم.
• شک مفهمومی: زمانی که شک کنیم مراد از عجز، تعذر است یا تعسر و سخت بودن تسلیم را هم شامل می شود به عمومات صحت تمسک می کنیم.

قدرت بر تسلیم یعنی اینکه بایع باید بتواند مبیع و کالا را به مشتری تحویل دهد مثل پرنده در آسمان گر چه پرنده ها مال اوست ولی او قادر نیست اینها را به مشتری تحویل دهد یا بنده و عبدی که فرار کرده باشد مالک آن نمی تواند آن را بفروشد چون نمی تواند آن را تحویل دهد.

همه کسانی که قائل به عقد فضولی هستند صحت آن را مشروط به اجازه بعدی می دانند ولکن اختلاف وجود دارد که اجازه کاشف است یا ناقل؟ کاشف بودن اجازه به این معناست که اجازه کشف می کند که عقد از ابتدا دارای اثر شرعی (نقل و انتقال عوضین) بوده و مبیع برای مشتری و ثمن برای مالک بوده است.
ناقل بودن اجازه به این معنی است که عقد از زمان اجازه اثر شرعی دارد و در مدتی که عقد فضولی انجام شده تا زمانی که اجازه داده شده این عقد دارای اثر شرعی نبوده و نقل انتقال عوضین قبل از اجازه هنوز صورت نگرفته بوده.
ثمرات کاشفیت و ناقلیت اجازه در ادامه مبحث آمده ولی یکی از این آثار این است که بنابر کاشفیت نماء (مثلا بچه گوسفند) برای مشتری و بنابر ناقلیت برای مالک است. اکثر فقها قائل به کاشفیت اجازه در عقد فضولی هستند و قائلین هر کدام از دو قول دلائلی دارند که در ادامه کتاب، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

القول فی شرائط العوضین (تلخیص شروط عوضین مکاسب شیخ انصاری)

شیخ انصاری علیه الرحمه هفت شرط را در مکاسب برای خرید و فروش و معامله مطرح می کنند و در مورد این شروط عقد بیع بحث و بررسی انجام می دهد که آیا این شروط که فقها مطرح کرده اند واقعا شرط عقد بیع است یا نه. ما عنوان هر کدام و توضیح مختصری از آن را آورده ایم تا ان شاء الله هر کدام را جداگانه توضیح بدهیم.