سایت رسمی عباد الرحمن

تنبیه اول: در حالت غفلت استصحاب جاری نمی شود چون برای استصحاب شک و یقین فعلی لازم است

توضیح: یقین سابق و شک لاحقی که برای مکلف حاصل می شود باید از فعلیت برخوردار باشند تا مکلف بتواند استصحاب را جاری کند بنابرین کسی که غافل است ( یعنی برای یقین یا شک وی فعلیتی وجود ندارد هرچند اگر توجه پیدا کند یقین فعلی یا شک فعلی پیدا می کند(شک شانی) ) نمی تواند استصحاب جاری کند.

بالفرض در صورتی که مکلف مثلا ساعت ده صبح یقینا محدث بوده است. پس از این یقین به حدث غفلت بر او عارض شد و در همین حال غفلت باقی بود تا ظهر از راه رسید و مکلف اقدام به خواندن نماز ظهر کرد، حال پس از نماز توجه پیدا کرد ( توجه پیدا کرد که یقینا محدث بوده و یقین به طهارت بعد از حدث ندارد.)... مستفاد از قائده فراغ این است که نماز صبح صحیح است.

سؤالِ زراره در این روایت، دو مقطع دارد. مقطع اول آن، در مورد خفقه و خفقان است که می فرماید «قُلتُ لَه: الرَّجُلُ یَنام وَ هُوَ عَلی وُضوء، أیُوجِبُ الخَفقَه و الخَفقَتان عَلَیهِ الوُضُو؟ قَالَ (عَلَیهِ السَّلام): یَا زُاره قَد تَنامُ العَینُ وَ لا یَنَامُ القلبُ وَ الاُذُنُ وَ إذَا نَامَتِ العَینُ وَ الاُذُنُ فَقَد وَجَبَ الوُضُوء». خفقه به معنای چرت زدن است که در آیه الکرسی، از آن تعبیر به «سنه» شده است (لا تَأخُذُه سِنَه وَ لا نَوم) و در برابر نوم به معنای خوابیدن است و فرقشان این است که نوم، خواب عمیقی است که غلبه می کند بر جمیع حواس. یعنی چشم نمی بیند، گوش نمی شنود و قلب هم درک نمی کند، اما خوابیدن مختصر، به طوریکه گوش، همهمهﻯ اطراف را بشنود، یعنی قوّهﻯ سمع، به کلی بسته نشده باشد، خفقه نام دارد. سؤال اول زراره، از شبههﻯ حکمیه پیرامون اصل خفقه و خفقتان است. یعنی علم داریم آنچه که واقع شد، نوم نبود، بلکه خفقه و خفقتان بود (تعبیر زراره به «یَنَام» در ابتدای روایت، به معنی دراز کشیدن است) پس شبههﻯ موضوعیه نیست، بلکه سؤال از این شبههﻯ حکمیه است که آیا خفقه و خفقتان هم مثل نوم، ناقض وضو هستند یا نه؟ حضرت در جواب از این سؤال می فرمایند: وقتی عین و اُذن به خواب رفتند، یعنی خواب عمیق شد (نه در حدّ یک چرت زدن)، وضو باطل می شود. تا اینجا، این روایت ربطی به استصحاب ندارد.

اقوال زیادی بر حجیت استصحاب وجود دارد. برخی از فقها استصحاب را مطقا حجت می دانند و بعضی دیگر مثل شیخ انصاری به صورت مقید. آخوند خراسانی قائل به حجیت مطلقه استصحاب است و با بیان ادله حجیت مطلقه استصحاب، اقوال دیگر را هم رد می کند. ادله حجت مطلقه استصحاب  عبارتند از:

بناء عقلا

بعد از بحث حقیقیت شرعیه و متشرعه این سوال پیش می آید که ثمره بحث حقیقت شرعیه چیست؟ ثمره بحث حقیقت شرعیه و متشرعه را باید با توجه به اینکه تاریخ کاربرد واژه (استعمال لفظ) قبل یا بعد از وضع شرعی است بیان کرد.

ثمره بحث حقیقت شرعیه

ثمره بحث حقیقت شرعیه فقط در صورت عدم ثبوت حقیقت شرعیه است و ثمره آن این هست که: 

هر واژه ای در کلام شارع یافت شد، حمل بر معنای لغوی می شود مگر قرینه وجود داشته باشد.

آنچه باید در مورد قاعده لا ضرر و حدیث لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام (ضرر و زیان در اسلام وجود ندارد) بررسی شود عبارت‌اند از:

• اولاً سند این قاعده
• دوما دلالت این قاعده
• ثالثاً نسبت این قاعده با ادله احکام عناوین اولیه و ادله احکام عناوین ثانویه

بررسی سند قاعده لا ضرر

روایات فراوانی مدرک این قاعده هستند که در ابواب مختلف با الفاظ مختلف آمده‌اند:

• موثقه زراره از امام باقر ع که نقل جریان سمره ابن جندب در عصر پیامبر ص است. (در سلسله سند عبدالله ابن بکیر هست که فتحی مذهب هست و دوازده امامی نیست گرچه توثیق شده)
• ابو عبیده حذاء روایتی با همین داستان آورده که جمله لا ضرر و لا ضرار در آن نیست.
• روایاتی در رابطه با بحث شفعه و ... هم وجود دارد.

مقدمات حکمت یکی از راه های احراز اطلاق مطلق است. اگر دلالت لفظی برای اطلاق وجود نداشته باشد و مطلق را طبیعت مبهمه مهمله بدون هر قیدی حتی قید ارسال بدانیم باید قرینه حالیه یا مقالیه یا حکمت وجود داشته باشد( به خلاف کسانی که اطلاق را قید مطلق بدانند که دلالت لفظی برای اطلاق وجود دارد و قرینه نمی خواهد). اگر قرینه حالیه یا مقالیه وجود نداشته باشد که اطلاق را بفهمیم لازم است قرینه حکمت وجود داشته باشد. برای وجود قرینه حکمت باید مقدمات حکمت وجود داشته باشد.

در بحث ماده امر، لفظ امر از چهار جهت مورد بررسی قرار می گیرد که نمودار آن را در تصویر مشاهده می کنید. جهات بحث در مورد ماده امر عبارتند از: معانی لفظ امر، اعتبار علوّ در معنای امر، حقیقت در وجوب بودن لفظ امر و طلب حقیقی یا انشایی بودن در معنای ماده امر. در ادامه خلاصه هر کدام را بیان می کنیم.

فصل های مقصد اول(اوامر)

پس از بیان مقدمات پنجگانه مبحث صحیح و اعم، به اصل مطلب وارد می‌شویم: بحث در این بود که آیا الفاظ عبادات برای خصوص عبادات صحیح وضع شده اند؟ یا برای اعم از صحیح و فاسد؟ مشهور اصولیین و من جمله مرحوم آخوند صحیحی هستند. و گروهی از دانشمندان علم اصول اعمی هستند. هرکدام از دو گروه برای اثبات مدعای خود دلائلی آورده اند: 

مرحوم آخوند در مقدمه کفایه الاصول سیزده امر را می آورد تا با این مقدمه وارد مقاصد اصلی این کتاب بشوند. ایشان بعد از روشن کردن موضوع علم اصول، بحث حول محور وضع و استعمال الفاظ را مطرح می کنند.