سایت رسمی عباد الرحمن

تنبیه دهم: فی لزوم کون المستصحب حکما شرعیا

مراد از اینکه مستصحب یا حکم یا موضوع داری حکم شرعی است این است که در حال بقاء حکم یا موضوع ذی حکم باشد نه در حال حدوث پس مستصحب و لو در حال حدوث، حکم شرعی نداشته باشد استصحاب جاری می شود.

استصحاب در صورتی جریان پیدا می کند که شک در یکی از دو چیز باشد:

1. در حوزه حکم شرعی
2. در موضوعی که دارای حکم شرعی بلاواسطه است

اثریکه خودش یا صاحبش استصحاب می شود در زمان مشکوک لاحق معتبر است نه در زمان یقین سابق

• مثال: مثل اینکه یقین به اسطاعت زید 10 ساله داشتیم (اثری ندارد و مخالفت و موافقت و ثواب و عقاب ندارد) حال بعد از گذشت 10 سال دیگر در بقای استطاعت او شک می کنیم... استصحاب می کنیم بقاء استطاعت زید را و حکم به وجوب حج را بر آن مترتب می کنیم چون آنچه معتبر است .

تنبیه نهم: این تنبیه توضیح اصل مثبت هست که توهم نشود که عدم ترتب اثر غیر شرعی و نه اثر شرعی با واسطه ( واسطه عادی یا عقلی) به نسبت مستصحب واقعی است بلکه فقط به نسبت به مطلق الوجود است. (اصل مثبت در وجود واقعی وجود دارد نه مطلق وجود)

توضیح:

اثار ولوازم شرعی وغیر شرعی مستصحب دو قسم است:

• آثار و لوازم وجود واقعی مستصحب است یعنی این آثار بر وجود واقعی مستصحب مترتب می شوند نه بر وجود تعبدی مستصحب، مثل نبات لحیه
• آثار و لوازمی که بر مطلق الوجود مترتب می شود (خواه بر وجود واقعی مستصحب، خواه بر وجود ظاهری تعبدی مستصحب) مثل وجوب موافقت، حرمت مخالفت

تنبیه هشتم: در واقع تتمه ای برای بحث اصل مثبت است و اختلافی که با شیخ ره در محدوده اصل مثبت در حجت وجود دارد.

• در صورتی که استصحاب در حکم شرعی جریان پیدا کند جعل حکمی مماثل با همان مستصحب است
• در صورتی که استصحاب در موضوعی از موضوعات جریان پیدا کند:

1. اگر به انگیزه ترتب اثر شرعی بلاواسطه خود مستصحب باشد این اصل جاری میشود مثل استصحاب حیات زید برای ترتب وجوب نفقه زوجه

2. در صورتی که مستصحب از امور ذاتیه باشد:

تمام ذات: نوع

جزء اعم ذات: جنس

جزء مساوی ذات: فصل

این مورد هم اصل مثبت است.

3. در صورتی که مستصحب محمول بالضمیمه باشد ( از امور متاصله ای که ما بحذاء خارجی دارد مثل سودا و بیاض و ...) از نظر شیخ ره استصحاب به دلیل اصل مثبت بودن جاری نمی شود.

تنبیه هفتم: اصل مثبت

استصحاب لوازم شرعیه با واسطه در استصحاب موضوعی را اصل مثبت می نامند.

توضیح:

استصحاب:

• در حکم شرعی جاری  شود(انشاء حکم مماثل): مثلا یقین به وجوب نماز جمعه یاطهارت ثوب داشتم الان شک دارم استصحاب جاری می شود
• در موضوعی که دارای حکم شرعی است جاری شود ( انشاء حکمی که مماثل حکم مستصحب است) : مثلا یقین به عدالت زید داشتم الان تردید دارم: استصحاب عدالت

در صورتی که مستصحب حکمی از احکام شرعیه باشد همه اثار شرعی و عقلی و عادی مترتب می شود مثلا پس از آنکه به دنبال شک در وجوب نماز جمعه آنرا استصحاب کردیم از نظر عقلی موافقتش واجب و به دنبالش ثواب مترتب می شود و در ترکش عقاب است و مخالفتش حرام است.

موضوعی که استصحاب می شود ممکن است اثر شرعی بلاواسطه داشته باشد مثل اینکه پس از شک در حیات زید، حیات زید را استصحاب کرده و احکام شرعیه ای مانند حرمت ازدواج زوجه اش و حرمت تقسیم اموال بر آن مترتب می کنیم.

تنبیه ششم: استصحاب احکام شرایع گذشته

همان گونه که در جریان استصحاب تفاوتی بین حکم تعلیقی و تنجیزی قائل نشدیم و در حکم تعلیقی نیز همانند حکم تنجیزی استصحاب را جاری دانستیم همچنین در جریان استصحاب  تفاوتی میان احکام شریعت خودمان و احکام شرائع گذشته وجود ندارد و همانگونه که در مورد حکم شریعت خودمان شک کنیم استصحاب جاری می کنیم مثلا یقینا نماز جمعه در عصر حضور در شرع ما واجب بوده الان شک داشته باشیم استصحاب جاری می کنیم، اگر در احکام شرائع گذشته هم تردید داشته باشیم استصحاب می کنیم چون ادله استصحاب عمومیت دارد. ( لاتنقض الیقین بالشک)

تنبیه پنجم: استصحاب تعلیقی

حکمی که بر موضوعی مترتب می شود در یک تقسیم به دو قسم است: حکم تنجیزی و حکم تعلیقی( مشروط به حصول معلق علیه )

• در حکم تنجیزی حتما استصحاب جاری می شود.
• آخوند ره: استصحاب در حکم تعلیقی هم جاری است زیرا ارکان استصحاب کامل است و مانعی وجود ندارد.

تنبیه چهارم استصحاب: جریان استصحاب در امور غیر قاره

متیقن سابقی که در صدد استصحابش هستیم:

تنبیه سوم استصحاب: اقسام استصحاب کلی

سه قسم استصحاب کلی وجود دارد:

الثانی أنه هل یکفی فی صحه الاستصحاب الشک فی بقاء شی ء علی تقدیر ثبوته
تنبیه دوم: آیا شک در بقاء چیزی با تقدیر ثبوت آن، در صحت استصحاب کفایت می کند؟

گفتیم که در استصحاب باید یقین و شک فعلی وجود داشته باشد. سوال اینجاست که آیا یقین تقدیری و فرضی هم کفایت می کند یا نه؟

در موارد امارات غیر علمیه یقین به حدوث حاصل نمی شود مانند زمانی که خبر واحدی بر وجوب نماز جمعه در حال حضور امام ع قائم شود و شک در بقاء ان در زمان غیبت شود که این خبر واحد بر وجوب نماز یا عدم آن در زمان غیبت دلالت نمیکند. از سوی دیگر هدف درجریان استصحاب حکم به بقاء است لذا آنچه موضوعیت دارد بقاء چیزی است با قطع نظر از اینکه حدوث پیدا کرده است یا نه. لذا چون هدف این است که حکم به بقا کنیم در اینجا نیز حکم به بقاء تقدیری می کنیم. پس در صورت شک علی تقدیر یقین استصحاب جاری می کنیم.

اخوند ره: اظهر جریان استصحاب علی تقدیر یقین است.

در مورد حکمی که مودای اماره شرعیه ظنیه است. مثلا خبر واحدی بر وجوب دعا عند رویه الهلال قائم شده است حال پس از مدتی شک می کنیم که دعا عند رویه الهلال واجب است یا نه.

تنبیه اول: در حالت غفلت استصحاب جاری نمی شود چون برای استصحاب شک و یقین فعلی لازم است

توضیح: یقین سابق و شک لاحقی که برای مکلف حاصل می شود باید از فعلیت برخوردار باشند تا مکلف بتواند استصحاب را جاری کند بنابرین کسی که غافل است ( یعنی برای یقین یا شک وی فعلیتی وجود ندارد هرچند اگر توجه پیدا کند یقین فعلی یا شک فعلی پیدا می کند(شک شانی) ) نمی تواند استصحاب جاری کند.

بالفرض در صورتی که مکلف مثلا ساعت ده صبح یقینا محدث بوده است. پس از این یقین به حدث غفلت بر او عارض شد و در همین حال غفلت باقی بود تا ظهر از راه رسید و مکلف اقدام به خواندن نماز ظهر کرد، حال پس از نماز توجه پیدا کرد ( توجه پیدا کرد که یقینا محدث بوده و یقین به طهارت بعد از حدث ندارد.)... مستفاد از قائده فراغ این است که نماز صبح صحیح است.