سایت رسمی عباد الرحمن

در کتاب کفایه الاصول مرحوم آخوند خراسانی در الامر الثانی بحث امکان تعبد به ظن را مطرح می کند که ما با نگاهی به نظرات شیخ انصاری ره آن را بیان می کنیم. در واقع این بحث بیشتر به خاطر شبهه ابن قبه مطرح می شود که ما ابتدا با سوالاتی بحث را مطرح می کنیم:

آیا امکان دارد که ظنون را معتبر کند؟ (امکان وقوعی) (اختلاف با ابن قبه)(1)

آیا از خارج ظنونی معتبر شده است یا نه؟ (اختلاف با ابن حمزه، سید مرتضی و...)

آخوند ره: ما دو بحث نداریم بلکه یک بحث داریم چون اگر در خارج واقع شده، امکان وقوعی هم دارد پس بحث در وقوع در خارج است. اگر هم در خارج واقع نشده است بحث از امکان وقوعی لغو است.(خلافا للشیخ الانصاری)

امارات غیر علمیه عبارتند از ظنون معتبره مثل خبر واحد و اجماع منقول ( البته ظن معتبر طریقی نه موضوعی). در بعضی امارات مثل نص برای مجتهد علم ( قطع و یقین) پیدا می شود ولی در بعضی از امارات برای مجتهد علم به وجود نمی آید بلکه فقط ظن دارد. حال این شارع هست که باید به ظن حجیت بدهد چون ظن نه اقتضای حجیت دارد نه اقتضای عدم حجت. قبل از ورود به مبحث امارات بعضی مطالب درباره ظن باید ابتدا بیان شود:

الامر الاول ( احدها): امارات غیر علمیه نه اقضاء حجیت دارند و نه اقتضاء عدم حجت

تنبیه اول: در حالت غفلت استصحاب جاری نمی شود چون برای استصحاب شک و یقین فعلی لازم است

توضیح: یقین سابق و شک لاحقی که برای مکلف حاصل می شود باید از فعلیت برخوردار باشند تا مکلف بتواند استصحاب را جاری کند بنابرین کسی که غافل است ( یعنی برای یقین یا شک وی فعلیتی وجود ندارد هرچند اگر توجه پیدا کند یقین فعلی یا شک فعلی پیدا می کند(شک شانی) ) نمی تواند استصحاب جاری کند.

بالفرض در صورتی که مکلف مثلا ساعت ده صبح یقینا محدث بوده است. پس از این یقین به حدث غفلت بر او عارض شد و در همین حال غفلت باقی بود تا ظهر از راه رسید و مکلف اقدام به خواندن نماز ظهر کرد، حال پس از نماز توجه پیدا کرد ( توجه پیدا کرد که یقینا محدث بوده و یقین به طهارت بعد از حدث ندارد.)... مستفاد از قائده فراغ این است که نماز صبح صحیح است.

سؤالِ زراره در این روایت، دو مقطع دارد. مقطع اول آن، در مورد خفقه و خفقان است که می فرماید «قُلتُ لَه: الرَّجُلُ یَنام وَ هُوَ عَلی وُضوء، أیُوجِبُ الخَفقَه و الخَفقَتان عَلَیهِ الوُضُو؟ قَالَ (عَلَیهِ السَّلام): یَا زُاره قَد تَنامُ العَینُ وَ لا یَنَامُ القلبُ وَ الاُذُنُ وَ إذَا نَامَتِ العَینُ وَ الاُذُنُ فَقَد وَجَبَ الوُضُوء». خفقه به معنای چرت زدن است که در آیه الکرسی، از آن تعبیر به «سنه» شده است (لا تَأخُذُه سِنَه وَ لا نَوم) و در برابر نوم به معنای خوابیدن است و فرقشان این است که نوم، خواب عمیقی است که غلبه می کند بر جمیع حواس. یعنی چشم نمی بیند، گوش نمی شنود و قلب هم درک نمی کند، اما خوابیدن مختصر، به طوریکه گوش، همهمهﻯ اطراف را بشنود، یعنی قوّهﻯ سمع، به کلی بسته نشده باشد، خفقه نام دارد. سؤال اول زراره، از شبههﻯ حکمیه پیرامون اصل خفقه و خفقتان است. یعنی علم داریم آنچه که واقع شد، نوم نبود، بلکه خفقه و خفقتان بود (تعبیر زراره به «یَنَام» در ابتدای روایت، به معنی دراز کشیدن است) پس شبههﻯ موضوعیه نیست، بلکه سؤال از این شبههﻯ حکمیه است که آیا خفقه و خفقتان هم مثل نوم، ناقض وضو هستند یا نه؟ حضرت در جواب از این سؤال می فرمایند: وقتی عین و اُذن به خواب رفتند، یعنی خواب عمیق شد (نه در حدّ یک چرت زدن)، وضو باطل می شود. تا اینجا، این روایت ربطی به استصحاب ندارد.

اقوال زیادی بر حجیت استصحاب وجود دارد. برخی از فقها استصحاب را مطقا حجت می دانند و بعضی دیگر مثل شیخ انصاری به صورت مقید. آخوند خراسانی قائل به حجیت مطلقه استصحاب است و با بیان ادله حجیت مطلقه استصحاب، اقوال دیگر را هم رد می کند. ادله حجت مطلقه استصحاب  عبارتند از:

بناء عقلا

کتاب طریق الوصول الی تحقیق کفایه الاصول شرحی مزجی عربی کفایه الاصول است که در چهار جلد نوشته شده است.

دانلود شرح مزجی کفایه الاصول Pdf
دانلود شرح مزجی کفایه الاصول Ghm